W praktyce istnieje jeden główny czynnik wywołujących raka szyjki macicy oraz kilka sprzyjających jego rozwojowi. W zależności od ich wagi podzielono je na czynniki główne, co do roli których istnieje pewność oraz czynniki prawdopodobne:

Czynniki główne

zakażenie wysokoonkogennym typem wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV z ang. Human Papilloma Virus) - najczęściej 16 i 18, co zwykle związane jest z:

• wczesnym rozpoczęciem współżycia płciowego
• dużą liczbą partnerów płciowych
• licznymi ciążami i porodami szczególnie odbytymi w młodym wieku (5-7 lub »)
• wiekiem
• niskim statusem socjoekonomicznym (regiony wiejskie, brak wykształcenia)
• paleniem papierosów

Czynniki prawdopodobne

• wieloletnie stosowanie hormonalnych leków antykoncepcyjnych
• dieta uboga w antyoksydanty, owoce, warzywa i witaminy
• częste stany zapalne pochwy wywołane przez: Chlamydia trachomatis, Neisseria gonorrhoeae, HSV2
• immunosupresja spowodowana przez HIV lub po transplantacji organów

Największe znaczenie spośród wyżej wymienionych ma stwierdzenie przewlekłej infekcji wysokoonkogennym typem wirusa brodawczaka (HPV) odpowiedzialnego za ok. 91% raków szyjki macicy.

Co do roli pozostałych czynników trudno wypowiadać się jednoznacznie. Ale już pobieżna analiza wskazuje na wyraźny związek niektórych z wymienianych czynników ryzyka z przyjętymi w Polsce wzorcami i standardami obowiązującymi w życiu codziennym.

Niski status socjoekonomiczny wiąże się również z innymi, prawdopodobnymi czynnikami podwyższonego ryzyka rozwoju raka szyjki macicy. Chodzi tu między innymi o dietę ubogą w antyoksydanty, niski poziom wykształcenia i świadomości społecznej, nieregularne korzystanie z opieki medycznej, częste i nieleczone stany zapalne pochwy itp.

Panie w wieku 25-59 lat aktualnie objęte powszechnym ubezpieczeniem zdrowotnym w NFZ otrzymują raz na 3 lata imienne zaproszenie na zgłoszenie się do gabinetu ginekologicznego (etap podstawowy Programu) w celu wykonania badania cytologicznego.

Każda kobieta uczestnicząca w Programie ma zapewnioną kompleksową i wieloetapową opiekę medyczną:

• w przypadku podejrzenia nieprawidłowego wyniku badania cytologicznego w etapie diagnostycznym pacjentka jest kierowana na powtórne badanie cytologiczne lub do placówki etapu pogłębionego na badanie kolposkopowe wraz
z biopsją, czyli pobraniem celowanych wycinków z tarczy szyjki macicy oraz wyłyżeczkowaniem kanału szyjki
i ewentualnie jamy macicy;
• w przypadku potwierdzenia diagnozy pacjentka kierowana jest do leczenia na oddział onkologiczny.